5.1 Recensie door Sebastiaan Kort
Schrijver: Beijnum,
Kees van
Titel: De
offers
Jaar
van uitgave: 2014
Bron: NRC
Handelsblad
Publicatiedatum: 03-10-2014
Recensent: Sebastiaan
Kort
Recensietitel: Personages
om in je hart te sluiten
Taal: Nederlands
De
verhalentombola in deze 'Japanse roman' speelt zich af in naoorlogs Tokio waar
een Nederlandse jurist meehelpt de orde te herstellen. De schrijver krijgt de
lezer precies daar waar hij hem hebben wil.
Ze
bestaan, boeken die al vanaf de eerste pagina een soort zelfbewustzijn
uitstralen. Ze ademen concentratie, controle en iets van volwassenheid. Iemand
als Oek de Jong schrijft zulke boeken. Neem die proloog van Hokwerda's kind, geschreven
op een toon van iemand die zeker weet dat hij er iets essentieels in aanboort
dat niet anders verwoord had kunnen worden dan zo. Pier en oceaan had dat ook.
Het zijn ook boeken die onmiddellijk ontzag inboezemen. Hier wordt niet
aarzelend wat papier bij de lezer onder de deur geschoven, nee, het boek is af
en jij mag het lezen.
Kees
van Beijnum is een heel ander soort schrijver dan De Jong, maar ook De offers,
zijn tiende roman, roept meteen dit gevoel op. Getuige zijn nawoord heeft hij
hard en lang aan zijn 'Japanse roman' geschaafd, maar af is die zeker. Het boek
is toonvast, er worden geen grote uitglijers in gemaakt, het is bovenal vakwerk
van iemand die een flinke lap tijd van je vraagt maar dat ook verdient. Het is
óók de roman die Van Beijnum een conflict opleverde met de zoon van rechter
Bert Röling (1906-1985), wiens dagboeken de schrijver gebruikte voor de roman.
De hoofdpersoon heeft trekken van Röling, zei Van Beijnum in deze krant, maar
het verhaal is verzonnen.
Criminelen
Van
Beijnum neemt ons mee naar het Tokio van net na de Tweede Wereldoorlog. De
geallieerde bombardementen hebben delen van de stad tot puin gereduceerd, en de
hiërarchische structuur tussen de bewoners is zoek omdat de door God gezonden
Keizer toch niet zo onschendbaar bleek te zijn als verkondigd. Criminelen slaan
hun slag, wrokkige Japanse soldaten zien de rondtuffende Amerikanen als
bezetters. In deze heksenketel introduceert Van Beijnum de Nederlandse jurist
Brink, die zitting heeft in het tribunaal dat hooggeplaatste Japanse
bewindvoerders voor oorlogsmisdaden berecht. De orde moet terugkeren in Japan,
en Brink is één van de mensen die dat in de vorm van rechtspraak moet brengen.
Het verleden moet afgewikkeld, een democratischer - lees: verwesterd - Japan
staat in de steigers. Brink is weliswaar jong, maar hij is rustig en
betrouwbaar. Aanvankelijk voegt hij zich gedwee naar het geallieerde plan om de
Japanners met flinke straffen op te zadelen: het is het scenario dat de
westerse politiek het beste uitkomt. Zijn bereidheid om mee te werken wordt
echter aan het wankelen gebracht door twee voorvallen. Een Indiase
collega-rechter, Pal, wijst hem op de vermeende 'kolonialistische' agenda van
de op hand zijnde kleinering van Japan én hij legt het aan met een ambitieuze
Japanse zangeres, Michiko.
De
vaart van De offers wordt grotendeels veroorzaakt door razende narratieve
schakelingen. Er zit zo veel handeling in de roman, er wordt alleen al zo veel
nieuwe basale informatie op je afgestuurd (een minder capabele auteur had nog
wel 200, 300 pagina's extra nodig gehad om hetzelfde te vertellen) dat je
alleen daardoor al gefocust blijft. Want naast Brink en Michiko spint Van
Beijnum nog een derde streng door de vertelling heen, die van de
hartverwarmende en tegelijkertijd hartverscheurende Hideki, een eenvoudige
jongen uit de Japanse bergen die gehandicapt is teruggekeerd uit de
Japans-Chinese oorlog.
Een
touw
Lange
tijd houd je je hart vast of Van Beijnum er wel in zal slagen om van drie
draden een touw te maken. En: je begint je ook voorzichtig af te vragen waar
Van Beijnums verhalentombola nu toe dient. Wat moet die ons tonen?
Om
met het laatste te beginnen: dat is het iets minder geslaagde deel van de
roman. De intellectuele component, die voornamelijk uit overdenkingen van
rechtsfilosofische aard bestaat, ráákt aan diepzinnigheid, maar ook weer niet
op zo'n manier dat je er van uit je stoel klapt. Wat betreft het vraagstuk van
het kolonialisme is het ook opvallend dat er met geen woord gerept wordt over
de superioriteitsgevoelens die de Japanners er tegenover andere Aziatische
volken op nahielden. Zouden de rechters van die tijd daar helemaal niet van op
de hoogte zijn geweest?
Gelukkig
maakt Van Beijnum het op andere gebieden meer dan goed. Hij wil zelfs meer dan
de lijnen bij elkaar brengen en laat ze via een paar tot nagelbijten stemmende
tussenclimaxen stelselmatig botsen - met het tergende gevolg dat mensen die
elkaar het beste gunnen elkaar steeds dieper in de problemen brengen. Om dat te
zien, om dat als te lezer te ervaren moet je als schrijver personages
neerzetten die de lezer in zijn hart sluit. Het bijzondere is dat Van Beijnum
hier wonderwel in is geslaagd, zonder dat zijn proza gebukt gaat onder
sentimentalisme of andere fijngevoeligheden. Van overdadig symbolisme - iets
dat de schrijver in eerder werk nog wel eens werd verweten - is ook vrijwel
geen sprake, al dwarrelt er hier en daar nog wel een vogel uit het zwerk die
méér komt doen dan even uitrusten. Wanneer we goed schrijven voor de
gelegenheid definiëren als de lezer krijgen waar je hem hebben wil, dan mag De
offers als lichtend voorbeeld dienen.
Kees
van Beijnum: De offers. De Bezige Bij, 512 blz. EUR19,90.
Deze roman van Kees van Beijnum (1954)
vol vaart en vakwerk sleurt je mee naar de puinhopen die WO II in Japan
achterliet. Via tot nagelbijten stemmende climaxen komen diverse lijnen samen.
Korte
samenvatting van de recensie:
De recensent is positief over het boek, want hij vindt dat de schrijver
de lezer precies krijgt daar waar hij hem wil hebben. Hij vindt dat het boek
onmiddellijk gezag inboezemt. Hij vindt dat de schrijver er goed in slaagt om
de drie verhaallijnen bij elkaar te brengen. Er zit voldoende vaart in het boek
waardoor de lezer gefocust blijft. Het belangrijkste punt van de kritiek van de
recensent was het moeilijk leesbare deel van de overdenkingen van de rechters. De
recensent vindt dat de positieve punten het lezen meer dan goed maakt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten