Nathan Sid, Adriaan van Dis

Anders zijn

‘Nathan was er nooit geweest, maar wel gemaakt.’ Dit is de eerste zin van het van het boek en meteen een belangrijke zin. De schrijver Adriaan van Dis laat zo de lezer achter met een paar vragen. Waar is Nathan nooit geweest en waarom is hij daar nooit geweest? Zo bouwt Adriaan va Dis de spanning voor zijn lezer op en zo doe ik dat nu ook.

Nathan Sid is geschreven door Adriaan van Dis. In 1978/1979 verscheen het verhaal eerst in afleveringen in NRC-Handelsblad, toen Adriaan van Dis nog gewoon journalist was. Pas in 1983 kwam het boek uit als boek, waarbij Adriaan va Dis nog gewoon journalist was. Het boek is een autobiografische roman over het leven van Nathan Sid, die opgroeit in Nederland. Het speelt zich vooral af in het plaatsje Bergen in Nederland. De plekken waar het verhaal zich vooral afspeelt zijn bij Nathan thuis en de school waar Nathan naar toe gaat. Het thema van het boek is dat Nathan zich anders voelt dan de rest, dit heeft een paar redenen.

Wat uit de eerste zin van het boek meteen duidelijk werd is dat de hoofdpersoon Nathan Sid iets dwarszat. Maar wat zit hem dwars? Nathan Sid was een nakomertje na de oorlog en de rest van zijn familie niet. Nathan was daar namelijk wel verwekt, maar is in Nederland geboren. Hij heeft ook nog eens een andere vader dan die van zijn oudere zusjes, die wel in Indië geboren zijn. Zijn echte vader was al dood en zijn moeder vond bij een nieuwe man liefde. Ze zijn alleen nooit getrouwd, omdat alle verzoeken om een scheiding tussen de stiefvader en zijn vrouw vernietigd werden. Nathan kon het niet zo goed vinden met deze man, omdat hij hem veel te streng vond.

Hij kon het niet alleen slecht met zijn pa vinden, maar hij kon het ook met de rest van de familie niet goed vinden. Hij voelt zich er daardoor niet bij horen, waardoor hij zich anders voelt dan de rest van zijn familie. Hij voelt zich een buitenstaander in zijn familie doordat hij opgroeit in twee culturen, namelijk Nederland na de Tweede Wereldoorlog en Indië voor de Tweede Wereldoorlog.

Niet alleen door de cultuurverschillen voelt Nathan Sid zich een buitenstaander, maar ook omdat hij niet begrijpt wat zijn familie door heeft moeten maken tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zijn vader was een KNIL-militair en zijn moeder en zusjes hebben in een Japans krijgsgevangenkamp gezeten. Nathan begrijpt niet dat de rest van de familie het zwaar heeft gehad door de Tweede Wereldoorlog. Andersom begrijpt de familie zijn problemen niet. Dit zorgt vooral voor frustratie van Nathan, omdat hij bij niemand anders hulp kan zoeken. Dit zit hem vooral dwars.

De tegenstelling tussen de eerste en tweede generatie Indische Nederlanders, waarbij de eerste generatie Indische Nederlanders vaak oorlogstrauma’s hebben, waardoor de tweede generatie zich niet kan inleven in de situatie van de eerste.

Het boek is autobiografisch en gaat over de jeugd van Adriaan van Dis, die ook in Bergen heeft gewoond, waar zijn ouders zich hadden gevestigd nadat ze zijn teruggekeerd uit Nederlands-Indië. Sid is een anagram van Dis. Door het gebruik van verhalen en gedichten wordt ook het autobiografische deel benadrukt. De schrijver kijkt als buitenstaander terug op zijn jeugd.

Hoewel het boek Nathan Sid niet veel pagina’s heeft, wordt op veel verschillende manieren uitgelegd dat geboren worden in het gezin van Nathan Sid, bijna automatisch leidt tot het zijn van een buitenstaander in zijn eigen gezin en in de samenleving.

De offers, Kees van Beijnum

Machteloos

Het boek “De offers” van Kees van Beijnum gaat over het Tokio Tribunaal. Het boek begint op het moment dat het tribunaal begint en eindigt als de vonnissen door de rechters zijn uitgesproken. In het boek worden de verhalen van drie hoofdpersonen verteld, namelijk van Rem Brink, Michiko en haar neef Hideki. Rem Brink is een Nederlander, de jongste rechter bij het Tokio Tribunaal, professor en specialist in het Indisch recht.  Michiko is een Japanse zangeres, die wordt opgeleid door mevrouw Haffner. Haar neef Hideki vechtte voor de keizer in China, maar is daardoor wel verminkt.

De verhalen over het Tokio Tribunaal zijn zeer waarheidsgetrouw. In het dankwoord zijn veel referenties opgenomen naar rechtbankverslagen en andere bronnen die vertellen over het Tribunaal. De persoon Rem Brink, is gebaseerd op Bert Röling, die rechter in het Tribunaal was, is fictie. De zoon van Bert Röling heeft Kees van Beijnum toegang tot het materiaal van zijn vader  gegeven. De beschrijving van de relatie tussen Brink, Michiko en Hideki is zo realistisch, dat het wel voor te stellen is, dat het ook daadwerkelijk zo is gebeurd. Vandaar dat de zoon van Bert Röling ook kwaad was over het verschijnen van het boek, want daarmee wordt gesuggereerd dat zijn vader hoeren bezocht en een buitenechtelijk kind zou kunnen hebben.

Het verhaal wordt chronologisch in drie verschillende delen verteld, vanuit de alleswetende verteller. Er wordt steeds gewisseld van hoofdpersoon, maar in het eerste deel ligt wat meer de nadruk op Rem Brink en speelt zich voornamelijk in Tokio af, waardoor er ook veel wordt uitgelegd over hoe het Tokio Tribunaal te werk ging. In het tweede deel krijgt Michiko wat meer de nadruk, zodat je een beter inzicht krijgen in hoe de tijd na de capitulatie door Japanners wordt ervaren. In het laatste deel wordt veel aandacht besteed aan Hideki en hoe hij als voortvluchtige in Tokio overleeft.

In het eerste deel van het boek, wordt heel erg ingegaan op de verwikkelingen binnen in het Tokio Tribunaal. In de eerste honderd pagina’s loopt het verhaal goed door, maar daarna wordt het verhaal wat saai, er wordt namelijk steeds meer ingegaan op de standpunten van de verschillende rechters. Bijvoorbeeld over  de discussie of de juiste grondslag van veroordeling van de misdaden tegen de vrede is, wordt het verhaallijn door de schrijver een beetje uit het oog verloren. De verhalen over het Tribunaal zijn waarheidsgetrouw beschreven en geven ook goed inzicht in hoe de machtsverhoudingen binnen het Tribunaal waren. Als Michiko naar het bergdorp gaat,  vertelt Rem Brink machteloos zijn afwijkende mening, omdat hij Michiko mist, aan de overige rechters van het Tribunaal. Het verhaal dat hij weer intrekt als zijn vrouw Dorien een aantal weken in Tokio bij hem is.

“De keuze om de neef van Michiko te redden heeft hij niet gemaakt. Daar had hij zinnige reden voor. Die zouden moeten baten, maar baten doen ze op dit moment niet. Zijn hele leven heeft hij de mond vol gehad van integriteit, moed en zuiverheid, maar nu ziet hij zichzelf als ongenadig. Niet zoals hij probeert te zijn, maar zoals hij in diepste wezen misschien is: laf. De zoon van zijn vader. Waren de oude zwakten dan toch langs sluipwegen teruggekeerd?”[1] Rem Brink besluit, na deze overwegingen om toch, ondanks hij rechter is, om de neef van Michiko te redden, uit liefde voor Michiko, met als argument dat een verminkte man toch niet voor de rechter komt. Hij doet dat ook omdat  in de vonnissen van het Tribunaal niet  iedereen de straf heeft gekregen die hij zou moeten krijgen volgens Rem Brink. Brink heeft een minderheidsstandpunt en wordt daardoor niet gehoord door de andere rechters van het Tribunaal. Door Hideki te helpen, probeert hij machteloos toch de ongelijkheid in Japan een klein beetje in balans te krijgen.  De hulp aan Hideki leidt  niet tot het terugwinnen van de liefde van Michiko en dan gaat Rem Brink weer terug naar Nederland.

Andere recensies “De offers”van Kees van Beijnum:

- Loodzware sfeer, recensie door Irene Start in Elsevier van 4 oktober 2014

- De offers is een pijnlijke aangelegenheid door Daniëlle Serdijn in de Volkskrant op 4 oktober 2014 

---

[1] zie bladzijde 477 uit “De offers” van Kees van Beijnum, tweede druk september 2014.

Een schitterend gebrek, Arthur Japin

Liefde van mijn leven

Het boek een schitterend gebrek is geschreven door Arthur Japin. Dit boek heeft de Libris literatuurprijs gekregen. Japin vertelt het verhaal van de bekende vrouwenversierder Casanova die in zijn jeugd Lucia, de liefde van zijn leven, verliest . Het verhaal speelt zich  af in de achttiende eeuw, de tijd van de verlichting en heeft als historisch thema de strijd tussen gevoel en rede.

Japin heeft ervoor gekozen om het verhaal te schrijven vanuit het ik- perspectief. Lucia is de hoofdrolspeelster en haar levensverhaal van Lucia wordt consequent vanuit haar perspectief verteld. Het verhaal is niet helemaal chronologisch en het bevat sprongen in de tijd.  Het verhaal van Japin is erg verhalend en zo nu en dan langdradig. Japin beschrijft de sfeer zeer uitgebreid en dat haalt soms het tempo uit het verhaal. Door de sprongen in de tijd en het soms trage tempo van de beschrijvingen moet je je aandacht er goed bijhouden tijdens het lezen van het boek.

Het boek begint met een typisch kenmerk van de achttiende eeuw hoe jonger de vriendin, hoe beter. Een voorbeeld daarvan uit het boek is:

Die Lucia is volmaakt!”

“Dat zou je denken,” Giacomo klonk plotseling bedrukt. “Ze heeft alleen één ernstige tekortkoming.”

“Welke dan?”

“Zij is te jong.”

Hij meende het, maar zijn broer moest lachen: “Wat een schitterend gebrek!”

Dit citaat  is een directe verwijzing naar de titel van het boek. Het citaat verwijst naar de strijd tussen gevoel, hoe jonger een meisje is  hoe liever de mannen het hebben en de rede, met een heel jong iemand kan en mag je geen relatie hebben, want een jong persoon kan niet bepalen wat een relatie voor consequenties kan hebben.

Lucia ontwikkelt zich door het boek heen. De jonge Lucia is een spontaan natuurkind. In  Amsterdam is Lucia veranderd in  Galathée een berekenende hoer. Ze verandert in het verhaal door haar verminkingen,  die ze had opgelopen door de pokken. De verminkingen worden door Lucia gezien als een gebrek, en daarmee zijn de verminkingen weer een verwijzing naar de titel. De verminkingen verbergt Lucia in het boek door maskers te gebruiken. Het is heel begrijpelijk  dat Lucia dat doet, want het is heel confronterend om de reacties van mensen te zien. In de achttiende eeuw was er nog geen er nog geen plastische chirurgie en was het gebruik van maskers een goede methode om je gezicht te kunnen verbergen.

Casanova heeft de liefde van Lucia verloren door haar verminkingen. In het volgende citaat staat waarom Lucia er niet voor heeft gekozen om met hem te trouwen. “Mijn dilemma was kort gezegd als volgt: Giacomo was de belichaming van mijn geluk. Als hij om mijn misvorming niet af zou wijzen, dan konden we trouwen. Ik zou mijn geliefde voor de rest van mijn leven bij mij hebben. Hijzelf diende echter zijn ambities ervoor op te geven. Dit huwelijk zou elke kans op een loopbaan uitsluiten. Dit zou hem ongelukkig maken, mij zou het kwellen hem te zien lijden. Zijn ongeluk zou daarmee het mijne betekenen. Door nu mijn hart te volgen zou ik ons allebei voor altijd in het verderf storten.” Lucia heeft gekozen op basis van haar hoofd en niet met haar hart.

De hoofdpersonen in het boek moeten steeds een afweging maken tussen gevoel en rede. Lucia, die de liefde van Casanova heeft verloren door voor rede te kiezen, krijgt aan het einde van het boek van Japin de kans om toch voor haar gevoel te kiezen. Ze emigreert naar Amerika, het nieuwe land van de  Verlichting.

Andere recensies van “Een schitterend gebrek” van Arthur Japin:

http://www.volkskrant.nl/dossier-archief/lucia-verlaat-casanova~a754736/

http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/recensie/geven-gaat-v%C3%B3%C3%B3r-nemen